Harold de Graaf (NRK): ‘Zonder gelijk speelveld verliezen we terrein’

Volgens De Graaf staat niet alleen recycling onder druk. Ook Europese producenten van virgin kunststof hebben het moeilijk. ‘Je ziet dat de virgin-productie uit Nederland en uit Europa verdwijnt of wordt afgeschaald,’ zegt hij. ‘Dow in Terneuzen heeft zijn nieuwste kraker in de pauzestand gezet. Sabic in Limburg heeft teruggeschaald. Officieel hoor je daar weinig over, maar de trend is duidelijk: minder afname in Europa.’
Die ontwikkeling staat niet op zichzelf. ‘Wereldwijd komt er capaciteit bij in het Midden-Oosten, Azië en de VS,’ aldus De Graaf. ‘Die bouwen fabrieken “op de olieput” en hebben minder last van hoge energieprijzen of strenge ESG-eisen. Dan verlies je de wedstrijd al snel op prijs.’

Goedkopere virgin plastics

De relatieve prijsdaling van virgin plastics sinds de coronaperiode heeft meerdere oorzaken, stelt De Graaf. ‘De olieprijs en de groei van productie buiten Europa drukken de prijs van primair materiaal. Recyclaat daarentegen heeft een stevige kostprijsstructuur die niet meebeweegt met de olieprijs. Dan krijg je een concurrentienadeel voor recyclaat, zeker als de vraag naar virgin afneemt en virgin plasticproducenten capaciteit bijschakelen.’

‘Of de virginprijs nog binnenkort oploopt? Dat durf ik niet te voorspellen,’ voegt hij toe. ‘In 2021–2022 kon iedereen zijn recyclaat kwijt omdat virgin duur was; nu niet. De rest van de wereld is minder mee bezig met duurzaamheid dan Europa, en dat werkt door in de prijs.’

Uitstel van investeringen

Het prijsverschil vertaalt zich in uitstel of afstel van investeringen. ‘Ik bespeur in de hele keten een lage investeringsbereidheid,’ zegt De Graaf. ‘Bij polymeerproducenten, verwerkers en recyclers ligt R&D op een laag pitje. Je ziet desinvesteringen, en beslissingen over fabrieken worden vaak buiten Nederland genomen.’

Gelijk speelveld en import van recyclaat

Een tweede drukfactor is import van goedkoop gerecycled materiaal van buiten de EU. ‘Zolang de EU een markt voor recyclaat creëert met wetgeving, ziet de rest van de wereld hier afzet,’ stelt De Graaf. ‘Maar buiten Europa gelden vaak lagere milieustandaarden en arbeidsvoorwaarden. Dan krijg je op prijs én op duurzaamheidsvoorwaarden een ongelijk speelveld. Recyclaat dat hier binnenkomt moet aan dezelfde kwaliteits- en milieueisen voldoen. “Made in Europe” zou best een criterium mogen zijn.’

Virgin plastic is momenteel goedkoper dan gerecycled plastic. De keuze voor een inkoper is dan snel gemaakt.

Kwaliteit omhoog, ontwerp scherper

De Graaf onderschrijft dat kwaliteit boven kwantiteit moet staan. ‘We moeten werken aan de kwaliteit van ingezamelde stromen en aan ontwerpkeuzes die hergebruik en recycling mogelijk maken,’ zegt hij. ‘Dat vraagt investeringen in inzameling, sortering en verwerking. Zonder zicht op afzet is dat lastig te rechtvaardigen.’
‘Ontwerp voor recycling, hogere normen voor recyclaatkwaliteit en transparantie over de bestemming van ingezameld plastic helpen,’ vult hij aan. ‘Maar daar horen ook prikkels bij die recyclaat concurrerender maken dan primair materiaal.’

Rol van beleid: normeren en faseren

De Graaf verwijst naar het eindrapport van de Plastictafel, dat een integraal maatregelenpakket voorstelt. ‘Daarin zitten voorstellen voor norm en marktcreatie, tariefdiffere  ntiatie, inkoop door de overheid en flankerende maatregelen,’ zegt hij. ‘Denk aan vrijstelling van afvalstoffenbelasting op recyclingresiduen en aanpassingen in de energiebelasting. Het doel is helder: een gelijk speelveld en voorspelbare vraag.’
‘We wachten op een inhoudelijke reactie van de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat op de adviezen van de Plastictafel,’ aldus De Graaf. ‘Het is belangrijk dat de politiek niet met een deeltje van de keten praat, maar met de hele waardeketen. Daarom treden we als één front op.’

Deltaplan als vraagprikkel

De vrijwillige marktcommitment uit het Deltaplan Circulaire Plastic Verpakkingen ziet De Graaf als een stap in de juiste richting. Grote merken en retailers hebben afgesproken bovenwettelijk jaarlijks 115 kiloton circulair plastic in te kopen. ‘Dat schept afzetzekerheid waar recyclers om vragen,’ zegt hij. ‘Maar de vraag is of het voldoende is om investeringen los te trekken.’

Financiële instrumenten

Gevraagd naar de meest kansrijke instrumenten, is De Graaf concreet: ‘Tariefdifferentiatie in de UPV kan helpen om recyclaat te belonen en virgin te beprijzen. Daarnaast zie ik ruimte voor een gerichte CAPEX-OPEX-regeling om de onrendabele top te dekken bij opschaling. De minister van KGG, Sophie Hermans, biedt hiervoor een opening in een bijlage bij haar brief van 16 september “Uitvoering Pakket voor Groene Groei” aan de Tweede Kamer. In de bijlage staat ‘Er wordt verkend om een combinatie van OPEX en CAPEX te kunnen subsidiëren bij recyclers en plasticverwerkers. ‘Maar het moet onderdeel zijn van een samenhangend pakket zodat bedrijven investeringszekerheid ervaren.’
Ook publieke inkoop kan het verschil maken. ‘Als overheden structureel circulair plastic inkopen, creëer je vraag in toepassingen buiten verpakkingen, zoals infrastructuur of kantoormeubilair,’ zegt hij. ‘Het Europese digitale productpaspoort kan bovendien transparantie brengen in herkomst en aandeel gerecycled materiaal. Dat maakt handhaving en marktprikkels uitvoerbaar.’

Drie punten

De Graaf vat het samen in drie punten. ‘Eén: duidelijke, normerende wet- en regelgeving vanuit Europa die een gelijk speelveld creëert voor en tussen EU-producenten. Twee: prikkels die vraag naar kwaliteitsrecyclaat zeker stellen en investeren lonend maken. Drie: ketensamenwerking met focus op kwaliteit – van ontwerp en inzameling tot sortering en verwerking.’
‘Zonder die combinatie gaan we de doelen alleen halen door import van circulair plastic,’ besluit hij. ‘Dat zou zonde zijn. We hebben hier een hoogwaardige infrastructuur en kennis. Die moeten we behouden en uitbouwen.’