De grootse stap naar duurzaamheid is preventie. Materiaal dat je niet gebruikt wordt geen afval. Maar als je dan toch verpakt, wat is dan de meest duurzame materiaalkeuze? Vaak is dat karton, vaak ook kunststof. Glas met een statiegeldsysteem is ook erg duurzaam. Kortom: er speelt veel meer dan alleen materiaalkeuze.
Zo weinig mogelijk materiaal gebruiken en bij voorkeur materiaal inzetten dat uit hernieuwbare bronnen komt of dat is gemaakt van gerecyclede materialen. Maar als dit materiaal z’n functie niet goed vervult en leidt tot productverlies, dan bereik je het tegenovergestelde van duurzaamheid. Kortom, de vraag wat een duurzaam materiaal is, is niet te beantwoorden. Wel wat een duurzame oplossing is.
Duurzame materialen
Het meest duurzame materiaal bestaat niet in absolute zin. Als dat zo zou zijn, zouden we alle producten van dat materiaal moeten maken. Leggen we de focus op het meest duurzame materiaal voor verpakkingstoepassingen, dan stuiten we op hetzelfde probleem. We weten dat je vlees niet in een verpakking van alleen karton kunt verpakken. Dat kan wel, als het vlees vers en onverpakt wordt gekocht bij de slager en binnen korte tijd wordt bereid. Een papieren zak en een kartonnen schaal zijn dan voldoende, maar onbewerkt karton zal worden vervuild met vocht van het vlees.
Productverspilling voorkomen
Voor moderne en veilige distributie met behoud van kwaliteit en met een voldoende levensduur om in goede conditie bij de consument op tafel te komen, is voor vlees kunststof een vereiste. Andere materialen zouden niet voldoen en dat zou tot meer bederf van vlees leiden en als er iets een negatieve milieu-impact heeft is het productverlies: alle energie en uitstoot van de vleesproductie en van de verpakking is dan voor niets geweest. Je moet dus altijd kijken naar de product-verpakkingscombinatie in de specifieke keten. En dan kan kunststof de meest duurzame materiaalkeuze zijn. Voor andere combinaties en ketens kan het karton, glas of blik zijn.
Niet eenvoudig
Het duurzaamste materiaal bestaat dus niet. Uiteraard is het een materiaal wel beter te recyclen dan het andere. Papier en karton bijvoorbeeld scoren erg goed. Een anders aspect is de hernieuwbaarheid van de grondstoffen. Ook daar scoort papier en karton goed. Maar voor de productie ervan is heel veel energie nodig, terwijl de productie van kunststof weinig energie vereist. Karton kan prima worden gerecycled, maar karton met gerecyclede vezels is zwaarder in gewicht. Je verbruikt dan weer meer materiaal. Het is niet eenvoudig om te bepalen wat nu het duurzaamst is. Dat kan alleen als je kijkt naar product-verpakkingscombinatie in specifieke ketens en de manier waarop een verpakking is die keten wordt toegepast, ingezameld, gerecycled en /of hergebruikt.
Het belangrijkste is dat de functie van de verpakking goed is. Productverlies betekent te allen tijde milieuschade.
Vuistregels
Milieu Centraal stelde voor een aantal verpakkingen en producten vuistregels op. Zo zijn statiegeldverpakkingen altijd beter dan eenmalige verpakkingen. Kleinverpakkingen gebruiken relatief veel verpakkingsmateriaal. Maar, zegt Milieu Centraal, als je een grotere verpakking koopt, gebruik dan de volledige inhoud, want anders is de milieu-impact negatief.
Het summum van duurzaamheid is een verpakkingsvrij leven. Er zijn inmiddels bedrijven zoals Pieter Pot, die zich hiervoor inzetten. Maar de toepassingen zijn beperkt en de schaalgrootte is nog klein.
Economische instrumenten
Door de PPWR en nationale wetgeving die daaruit voortkomt, hebben overheden instrumenten om bedrijven te stimuleren duurzame materialen te gebruiken. Het afvalfonds, tegenwoordig Verpact, ‘stuurt’ met tariefdifferentiatie het bedrijfsleven richting dunnere en goed recyclebare materialen.
Minder materiaal is eerste stap
Zoals gezegd: dunnere materialen hebben een positieve impact. Maar steeds weer geldt: met behoud van functionele eigenschappen zodat er geen productverlies, bijvoorbeeld voedselverspilling, ontstaat.
In het algemeen zijn dunnere (minder grondstof nodig) en goed recycleerbare materialen het duurzaamst. En als er dan toch virgin materialen nodig zijn, moeten die uit hernieuwbare bronnen komen. Het einddoel is om in 2050 een volledig circulaire economie te hebben, maar de weg er naartoe is een lange. Het kunnen voldoen aan de in de PPWR vastgestelde doelen, is afhankelijk van veel factoren. Is er genoeg aanbod van gerecycleerd materiaal? Lever de consument gebruikte verpakkingen weer netjes in?
Duurzaam verpakken vergt een nieuwe manier van denken en vraagt ook om een andere visie op verpakkingsontwerp: design for recycling.
