Lisanne Buik: ‘AI kan de materialenrevolutie versnellen’

Buik start met een persoonlijke noot. ‘In 2013 begon ik als jonge ondernemer een tech-start-up. De druk van investeerders om snel te groeien, zorgde ervoor dat de waarden waar het bedrijf mee begon vaak naar de achtergrond verdwenen. Dat zette me aan het denken over de rol van ethiek in technologie.’
Deze ervaring bracht haar ertoe om zich te verdiepen in de maatschappelijke impact van nieuwe technologieën en uiteindelijk promotieonderzoek te doen naar de rol van AI in de ontwikkeling van duurzame materialen.

AI: kans of bedreiging

Ze benadrukt dat de discussie over kunstmatige intelligentie vaak wordt gedomineerd door angstscenario’s. ‘Hollywood heeft ons getraind om AI te zien als een bedreiging. Denk aan films als Terminator. Ook bekende technologen waarschuwen voor een mogelijke “AI takeover”.’ Volgens Buik is het belangrijk om deze zorgen serieus te nemen, maar ziet ze tegelijk een grote kans om AI juist in te zetten voor maatschappelijke en ecologische winst.

Kansen voor de materialenrevolutie

AI kan volgens Buik een sleutelrol spelen in de ontdekking en ontwikkeling van nieuwe, duurzamere materialen. ‘AI kan simuleren, levenscyclusanalyses uitvoeren en patronen ontdekken die voor mensen moeilijk te zien zijn. Daarmee kunnen we veel sneller nieuwe materialen ontwerpen en testen.’
Ze noemt voorbeelden als het gebruik van mycelium voor bakstenen en het analyseren van de eigenschappen van algen voor bioplastics. ‘Als bepaalde natuurlijke bronnen minder goed zijn vertegenwoordigd in datasets, moeten we AI instrueren om daar actief naar te zoeken. Anders blijven we gevangen in een beperkte westerse blik.’

Buik wijst ook op het risico dat de rekenkracht en data, die nodig zijn voor AI, ongelijk verdeeld zijn. ‘De chips komen vaak uit het mondiale zuiden, terwijl de baten vooral in het noorden terechtkomen. We moeten ervoor zorgen dat de voordelen van AI wereldwijd eerlijk worden gedeeld.’

Transparantie en uitlegbaarheid

Een ander belangrijk thema is de zogeheten black box van AI. ‘Vaak weten we niet precies hoe een AI tot een bepaalde beslissing komt. Dat is een risico, zeker bij het synthetisch creëren van nieuwe materialen.’
Buik pleit voor explainable AI: systemen die hun beslissingen kunnen toelichten. Dat is volgens haar cruciaal voor het verantwoord ontwikkelen van nieuwe toepassingen.

Daarnaast bespreekt ze de milieu-impact van AI. Het koelen van datacentra kost veel energie en water. ‘Elke dertig prompts in een groot model vergen ongeveer een halve liter water. Er zijn inmiddels mensen die zich “AI-vegans” noemen en AI alleen gebruiken als het echt nodig is. Dat dwingt ons om na te denken over de ecologische voetafdruk van deze technologie.’

Samenwerking tussen mens en machine

Buik ziet AI niet als vervanger van mensen, maar als partner. ‘Er zijn taken die AI kan automatiseren, zoals voorraadbeheer of procesoptimalisatie. Maar er blijven altijd taken die menselijke waarden en intuïtie vragen. De kracht zit in het samenwerken: AI genereert nieuwe materiaalcombinaties, maar de uiteindelijke keuze blijft bij de mens.’

Ze introduceert het concept van agentic AI: virtuele assistenten die autonoom beslissingen kunnen nemen en systemen met elkaar verbinden. ‘Niet elke agent is een “gracious agent”. Het gaat erom dat we de juiste waarden in deze agents programmeren. Ze moeten niet alleen efficiënt zijn, maar ook duurzaamheid en eerlijkheid waarborgen.’

Leren van de natuur

Buik haalt voorbeelden aan uit de mode en architectuur. Ze verwijst naar projecten waarin AI leert van natuurlijke processen, zoals het spinnen van zijde of het bouwen van bijenkorven. ‘De natuur heeft 3,7 miljard jaar geëxperimenteerd met ontwerpen die zichzelf regenereren. Wij hebben nog niet geleerd om net zo circulair te ontwerpen. AI kan ons helpen die lessen te vertalen naar materialen en constructies.’

Als ze voorbeeld toont ze een filmpje van het Silk Pavilion waarin zijderupsen als model stond voor een 3D-printer.En ze vertelt hoe ze met de provincie Zeeland een scenario ontwikkelde om algen te kweken als biobrandstof en plasticvervanger, gebaseerd op data over klimaatverandering. ‘In plaats van altijd tegen de natuur in te werken, kunnen we leren meebewegen met natuurlijke processen. AI kan ons inzicht geven in hoe we dat het beste doen.’

Gracious AI als filosofie

De kern van Buiks betoog is haar concept Gracious AI. ‘Het gaat verder dan “responsible AI”. Het gaat om gedeelde verantwoordelijkheid, om technologie te ontwikkelen die niet alleen de mens, maar ook de ecologische integriteit dient.’ Regulering is volgens haar belangrijk, maar vaak te traag. ‘We moeten onze waarden in de systemen inbouwen. Regulering alleen is niet genoeg.’

Buik sluit af met een duidelijke oproep: ‘AI-agents bepalen opties, maar mensen bepalen de richting. Als we naar een circulaire toekomst willen, is dit het moment om AI zo te sturen dat het bijdraagt aan duurzaamheid. De systemen zijn misschien neutraal, maar de data niet. Het is aan ons om kritisch te blijven, creativiteit in te brengen en onze waarden centraal te stellen.’

Met haar lezing schetste Lisanne Buik een toekomst waarin technologie en natuur samenwerken. Ze laat zien hoe AI kan bijdragen aan het versnellen van de materialenrevolutie, mits we bewust kiezen voor ethiek en duurzaamheid. Haar boodschap is helder: alleen door waarden expliciet in technologie te verankeren, kunnen we de kansen van AI benutten zonder de planeet of de mens uit het oog te verliezen.